MAKALAH KONABA ISTORIA ORGANIZASAUN NASOENS UNIDAS (ONU)

KAPITULU l

INTRODUSAUN

A      PROBLEMATIKA

Organizasaun Internasional konesidu iha mundu ne’e mak Organizasaun Nasoens Unidas (ONU), ohin loron nasaun barak ona mak sai nudar ni-nian membru maibe sai mos mahon ida ba nasaun sira ne’ebe la iha kbi’it iha forsa funu nian, Ekonomia, no seluk tan, antes atu halo diskusaun konaba asuntu importante sira sobre istoria ONU, estrutura ONU, no kritika husi nasaun seluk ba  ONU dahuluk ba hatene lai saida mak Organizasaun, Nasoens no Unidas ne’ebe mensiona iha leten? Organizasaun mak prosesu identifikasaun ida no forma inklui Bagrupu servisu, difini, no delega kompetensia tantu reesponsabilidade, no iha relasaun sira ho sintidu atu ema sira servisu hamutuk ho posibilidade ba efetivu ba objtivu ne’ebe konsiste. Nasaun hanesan organizasaun ida ka fatin ida ba ema moris sira ne’ebe integra-an hamutuk iha teritoriu ida nudar komunidade ne’ebe mak iha estadu, Governu, Povu, soberania, admiinistrativa, lian, kulltura no seluk tan. Unidas (Persatuan) unidade ida hakarak atu moris hamutuk iha fatin ida ka organizasaun. Tanba ne’e, konklui katak organizasaun nasoens unidas mak hanesan komunidade sira moris hamutuk.

B       FORMULASAUN PROBLEMA

1.      Oinsa historia no nasaun sira nebe’e inklina iha Organizasaun ONU no prespetiva husi nasaun sira seluk ne’ebe halo kritika?

C      BENEFISIU ONU

1.      Nasaun ki’ik sira hetan tulun husi Organizasaun ONU nian iha seitor ekonomia liu husi ni-nian ajensia sira.

2.      Nasaun ki’ik no la iha kbi’it sira hetan apoiu husi nasaun sira iha kbi’it iha aspeitu ekonomia, politika no aspeitu ne’ebe holistiku.

D      OBJETIVU ONU

1.      Atu hatene klean konaba puder no kna’ar ONU nian iha kontestu organizasaun Internasional

2.      Atu hatene informasaun konaba funsaun ONU nian

3.      Atu indentifika lala’ok justisa ONU nian nebe’e sai kestaun global.

KAPITULU II

DISKUSAUN

A.        Istoria ONU

Organizasaun Nasoens Unidas ho liafuan mak badak mak ONU iha dalen Indonesia katak “PBB; Perserikatan Bangsa-Bangsa” ne’e katak unidade nasaun hotu-hotu, nune’e nudar organizasaun internasional ne’ebe kuaze nia membru hotu iha mundu. Marka prezensa ONU iha mundu inisiu ho nia asinatura ida “Inter Alied Declaration” iha loron 12 Junu 1941 iha Londres, wainhira husi nasaun sira ne’ebe involve iha funu rezistensia Alemanha. Nune’e ho esforsu ida kria dame mundu hafoin liberta husi nia agressaun perigu sira no bele goza seguransa ekonomia no sosial. Ho nia kontinuasaun mak asinatura “Atlantic Charter” (Piagam atlatik) iha loron 14 Agostu 1941 entre prezidente Estadu Unidu Amerika mak Franklin Delano Roosevelt ho primeiru ministru Inglatera mak Winston Churchill ne’ebe konkordansia direitu esensial  husikarta mudansa (piagam) refere. Iha loron 30 Outobru 1943 sira asina tan “Moskow Declaration on General Security” husi nasaun Xina, Uni Sovietika no Estadu Unidu da America ne’ebe rekonese, organizasaun internasional jeral ne’e bazeandu ba igualidade esensial ba soberania nasaun sira ne’ebe hadomi dame, bo’ot-ki’ik atu defende paz no siguransa. Tuir fali, iha loron 21 Agostu 1944 “Dumbarton Oaks Conference” iha Washington DC, nasaun 39 mak debate durante fulan tolu nia laran planea hodi harii Organizasaun ONU, no konkorda ezistensia konsellu siguransa nudar sanak eksekutivu ONU. Depois de tinan ida, iha loron 25 Abril 1945 “United Nations Conference on Internasional Organzation” hahu hasoru malu iha iha San Fransisco atu formula karta mudansa b organizasaun ne’ebe sira dirize. Foin iha loron 26 Junu 1945, piagam ONU sira konkorda husi nasaun delegadu sira 50 ne’ebe realiza Komferensia Internasional iha San Fransisco. Ofisialmente, iha loron 24 Outobru 1945 entaun karta mudansa/piagam ne’e validu ona depois sira ratifika husi nasaun bo’ot sira inkluindu Inglatera, Xina, Fransa, America no Uni Sovietika. Iha loron ne’e mak nudar loron ONU moris. Iha loron 10 Janeiru 1946 nudar loron ne’ebe Istoriku mos ba unidade refere, tanba iha loron ne’eba Assembleia Jeral ONU hahu Asembleia primeiru iha Londres ne’ebe membru nasaun 51 mak prezensa ka reprezenta, nasaun hirak ne’e nudar membru original ba organizasaun. Maibe, antes ONU hahu iha momentu ne’eba, iha tinan 1919 to’o 1946 iha mos organizasaun ida feitu ho ONU iha tempu ne’eba ho naran “ Sindikatu Nasaun/Liga Bangsa-Bangsa (LBB) ne’ebe mak ema sira konsidera hanesan organizasaun internasional.

Iha altura ne’eba ONU hamri’ik iha tinan 1945 ate agora iha mos nasaun lubuk ne’ebe hola parte iha unidade ida ne’e hamutuk nasaun 193 sai nudar membru ONU, alien de ne’e ho ejizente ida husi ONU katak hare mos ba nasaun sira ne’ebe sai ona husi okupasaun no invazaun nudar nasaun independente/soberanu no apoiu mundu internasional mak bele inklina-an iha Organizasaun refere. Entaun, organizasaun ne’e mosu wainhira, organizasaun LBB failla no susar resolve Funu bo’ot/Guerra Mundial II ne’ebe hahu iha tinan 1936 to’o 1945. Ikus mai ONU ne’e mosu iha tempu ne’eba tanba populasaun sira lakohi atu akontese tan funu bo’ot sira hanesan Guerra mundial I no II tanba ne’e mak ema sira hahu hamosu organnizasaun foun atu troka organizasaun dahuluk, ho razaun ida katak atu haki’ak Paz internasional no kria servisu hamutuk atu prevene konflitu hanesan iha aspeitu ekonomia, sosial, umanidade internasional. Tempu ne’eba lider bo-bo’ot sira iha planu konkreta ida katak inisiu ba organizasaun foun ida ne’e sira atu harii komesa iha dirasaun/departamentu estadu unidu nia okos iha tinan 1936, idea ne’e husi Franklin D. Roosevelt primeiru nia hamosu United Nations (UN) nudar termu ida atu deskreve ba nasaun sira ne’ebe hola pozisaun iha konjuntu ne’e. Lejitimasaun primeiru husi termu ida ne’e mak iha loron 1 Janeiru 1942, Organizasaun ne’e nudar organizasaun internasional ne’ebe hari’i wainhira Konferensia ba Paz iha Paris tinan 1919 depois de Funu bo’ot/Guerra Mundial I, razaun hamosu organizasaun refere tanba konsekuensia funu destroy ema umanu, ambiental, konstrusaun bo-bo’ot, animal sira  no sentimentu la iha esperansa ba sira nia rai nune’e forma ideas husi nasaun sira ne’ebe mak manan funu iha pasca Guerra Mundial I hanesan America ho prinsipiu katak labele tan ona halo funu entre nasaun sira, tenki halo koperasaun ne’ebe maka avansadu, atu kria paz no siguransa hodi bele atinji objetivu, entaun organizasaun LBB ne’e hahu nia servisu ho efetiva iha tinan 1919-1939 atu garante libertasaun no ho pozisaun ida hodi netralliza tiha nasaun sira ne’ebe mak inimigu ba malu. Funsaun fundamentu harii organizasaun ida ne’e maka nasaun sira ne’ebe gosta ataka malu ekipamentu funu hodi destroy malu entaun tenki dezarma hotu armamentu/kilat, atu prevene funu liu husi siguransa kolektiva, atu hakotu kontradisaun entre nasaun-nasaun sira, liu husi negosiasaun no diplomasia inkluindu atu hadi’a moris harmonia global nian iha mundu. Ideas harii organizasaun refere husi Prezidente Amerika, Woodrow Wilson maibe iha altura ne’eba Amerika rasik la involve iha organizasaun ne’e rasik, mesmu iha nasaun 42 sai nudar membru organizasaun LBB ida no nasaun 23 ne’ebe konsiste nafatin nudar membru organizasaun LBB to’o organizasaun ne’e rasik dezmobiliza iha tinan 1946.

Iha tinan 1920-1937, nasaun 21 tama nudar membru maibe nasaun 7 husi nasaun 21 membru ne’ebe tama ne’e lak le’ur rejigna-an/sai antes tinan 1946 tanba sindikatu/LBB la iha armamentu/ekipamentu funu nian no sira rasik depende liu ba forsa internasionais sira hodi seguru atu bele la’o tuir rezolusaun sira. Husi ida ne’e, maske primeiru sira hatudu susesu bo’ot ida iha sira nia kna’ar hala’o servisu nudar instituisaun/organizasaun mundu alkansa mos buat lubuk ida mak tuir mai; resolve problema ki’ik oan sira; ezemplu iha Silesia Hulu konaba disputa rai entre Alemana ho Polandia ikus mai sai nain ba rai ne’e ema Poladia sira, seluk fali resolve/hakotu problema sira ne’ebe ho karakteristiku emerjensia nia laran; ezemplu iha biban ne’eba sira re-konstrui ekonomia Europea nia ne’ebe hetan destroisaun iha tempu funu nia laran. Husi realidade organizasaun Sindikatu/LBB la susesu ita bele hare katak la iha ona kbi’it atu prevene agresaun ne’ebe hala’o husi nasaun ida ba nasaun seluk hanesan ezemplu; Japaun atake nasaun Manchuria iha tinan 1931, ema Italianu sira atake Abbessynia iha tinan 1935, no mos Alemana entre Polandia asaltu malu iha tinan 1939 organizasaun LBB la konsege intervein/hakalma, tanba sa mak akontese nune’e? Tanba, organizasaun hala’o nia kna’ar hatudu nia frakeza iha interna instituisaun/organizasaun nian, ita interpreta katak; laiha regulamentu ne’ebe atu kesi metin nasaun hirak ne’e, la iha forsa atu fo sansaun/kastigu nasaun sira ne’ebe mak viola regulamentu/norma organizasaun nian, nune’e iha organizasaun ne’e rasik ema utiliza tiha sai hanesan instrumentu/politiza tiha sira, entaun sira mos fraku ba nasaun bo’ot sira maibe ita internaliza diak ba organizasaun LBB ni-nian esforsu buat hirak ne’e hanesan sira tau ona fondasi ida ba ema/nasaun sira atu haki’ak relasaun entre povu no nasaun ida ba nasaun seluk. Iha parte seluk, iha altura ne’eba nasaun bo’ot sira ne’ebe iha forsa hatudu ona sira nia ekipamentu funu nian hodi sentraliza tiha sira nia hanoin hodi hamosu funu ba malu.

B.        ESTRUTURA ONU

1        Asembleia jeral (General Assembly) ONU:

Asembleia jeral ONU husi orgaun ne’en ne’ebe mak prinsipal liu iha ONU, orgaun ida ne’e kompostu husi membru sira hotu iha mundu no halo reuniaun annual/ iha tinan-tinan dirize husi prezidente asembleia Jeral ONU nian ne’ebe mak eleitu husi nia reprezentativu sira, esplika ba orgaun ida ne’e primeiru halo reuniaun no realiza iha loron 10 Janeiru 1946 iha Westminster Central Hall-Londres no inkluindu reprezentate husi nasaun 51, reuniaun ida ne’e jeralmente iha fulan Setembru to’o meia Dezembru. Reuniaun extraordinariu ne’e bele konvoka pendidu ida ba iha Konsellu Siguransa maioria husi membru ONU nian mak bele asiste.

a        Kna’ar/dever no autoridade Asembleia Jeral

Implementasaun Paz no siguransa internasional, koperasaun konaba ekonomia iha kampo no ho sosiedade/komunidade internasional, sistema reprezentativu internasional, indikasaun ba area sira ne’ebe mak seidauk sai propriu ba Governu ida nian, sobre assuntu finanseiru, ko’alia konaba aplikasaun ba nasaun sira adezaun atu sai nudar membru ONU, Assembleia ne’e iha kompetensia halo Karta mudansa, no buat seluk tan mak sira hala’o iha sira nia kna’ar. Maibe, wainhira hala’o nia servisu Assembleia jeral ne’e forma mos nia orgaun diversifikasaun sira hanesan; komisaun hodi hola pozisaun iha sorumutu hamutuk no ajensia ida atu reprezenta nudar komite de prosedimentu ne’e involvimentu husi orgaun sira hanesan; tribunal administrrativa, komisaun dez-arma ekipamentu funu nian ho nia konsellu Siguransa, ajensia internasional enerzia atomika no rona konsellu siguransa inklui rona mos konsellu sosial-ekonomia ni-nian, tropa/militar ONU, konferensia ONU konaba komersiu no dezenvolvimentu nasaun nian, Gabinete alto ba komisariu refuziadu nian, sira mos halo join venture ajensia seluk konaba alimentasaun mundu, programa dezenvolvimentu nasoens unidas nian, hala’o formasaun no investigasaun nian.

b        Komisaun principal ho nia papel

Iha orgaun asembleia jeral ne’e iha komisaun ne’ebe mak ida-idak hala’o ni-nian papel ko’alia mak iha area politika no siguransa inkluindu kestaun armamentu, espesifikamente iha papel halo politika, hala’o papel iha area ekonomia no finanseiru, iha aspeitu sosial, umanitariu no kultura, iha area administrasaun no orsamentu, ida seluk fali mak trata assuntu lei (hukum) internasional hirak ne’e mak sai asuntu seriedade kna’ar ida atu hala’o iha ni-nian mandatu.

2        KONSELLU SIGURANSA ONU.

Orgaun ida ne’e poderozu iha organizasaun nasoens unidas ni-nian entaun nia papel mak atu asegura paz no siguransa entre nasaun ho nasaun, seluk fali maka fo rekomendasaun ba nia membru sira, kompetensia absoluta husi konselleu siguransa ne’e nia membru sira atu toma desizaun ba implementa karta/Piagam Nasoens Unidas nian. Justifikasaun ba papel Konsellu Siguransa nian maibe hare ba legitimidade no desijaun ne’ebe konsiste mak “ Rezolusaun Konsellu Siguransa Nasoens Unidas”. Mak realiza iha loron 17 Janeiru 1946 iha nasaun ida naran Church House-London ho nia membru nain lima permanente. Ema hirak ne’e mai husi nasaun República Xina, França, Uniaun Sovietika, Gra-Bretanha, no Estadu Unidu America (EUA) tanba sira manan nain ba Guerra Mundial II iha tempu ne’eba sira mak sai autor ida hodi harii organizasaun ONU. Iha tinan 1971 Republika Xina sira hasai fali no tau mak Republika Popular Xina bolu “RRC” depois de Uniaun Sovietika naksobu hafoin Russia tama ohin loron ita bolu “Rusia”, ho nune’e membru nasaun nain lima eziste to’o agora.

Orgaun Konsellu Siguransa nia dever ho funsaun

Konsellu siguransa maka atu halo manutensaun ba paz no submete ba iha siguransa internasional maibe ho kondisaun ida katak prudensia konsellu siguransa refere tenki bazeia ba prinsipiu no objetivu ONU nian. Dever no obrigasaun ne’ebe konsellu Siguransa tenki halo maka rezolusaun/rezolve konflitu ho maneira dame/pasifiku bazeia konsensu voluntariu no obriga aprova ba kompromisiu, toma desizoens hodi kontra amiasa no hahalok ne’ebe atu destroi paz signifika halo agresaun/ataka, orgaun importante ida ne’e toma responsabiliza mos mantein paz no siguransa bazeia ba prinsipiu no objetibu Nasoens Unidas nian nune’e halo investigasaun konaba kualker kontroversia ba situasaun ne’ebe mak hamosu kauza mudansa internasional, propoin metodu sira atu hakotu problema sira, formula planu atu estabelese ba sistema kriasaun arma/kilat, iha mos asaun militar wainhira iha agressor ida halo atake ba membru ONU nian, dezempenia/hala’o funsaun reprezentante ONU, propoin ba assembleia jeral atu nomeia sekretariu jeral ho nomeasaun juiz husi Tribunal Internasional hodi elabora servisu iha Organizasaun Nasoens Unidas inkluindu halo servisu hato’o relatoriu annual ba assembleia jeral.

3        KONSELLU EKONOMIA NO SOCIAL ONU

Konsellu Ekonomia no sosial iha membru 54 nasaun, iha orgaun ida ne’e hala’o asembleia dala 3 kada tinan-tinan iha Nova Iorke ka iha fatin seluk tan mak sira determina hamutuk.

Kna’ar Konsellu Ekonomia no Sosial

a         Hala’o estudu no halo relatoriu konaba problema ekonomia, sosial, edukasaun, saude iha mundu tomak.

b        Halo planu tratadu konaba problema hirak ne’e ho membrus paises atu hato’o ba asembleia jeral.

c         Halo enkontru internasionais konaba asuntu sira ne’ebe hanesan mos dever no kompetensia.

Hala’o dever/kna’ar iha orgaun ida ne’e suporta husi orgaun espesifiku hanesan liu husi organizasaun FAO, WHO, ILO, IMF, IAEA, IBRD, UPU, ITU, UNHCR, UNESCO, UNISEF, GATT. Organizasaun hirak ne’e mak fo tulun ba iha orgaun ida ne’e atu reforsa iha seitor ekonomia no sosial.

4        KONSELLU TUTELA (PERWALIAN)  ONU.

Iha orgaun ida ne’e Sistema tutela internasional estabelese ona iha momentu ne’eba husi membru ONU atu regula  membru Governu ONU nian ne’ebe koloka ho supervizaun iha ONU liu husi akordu tutela individual  ni-nian.

a        Objetivu Orgaun Konsellu Tutela ONU

1)      Manutensaun paz no siguransa Internasional esforsu atu halo populasaun abansa bele atinze auto-governu/independensia.

2)      Fo motivasaun nune’e bele rekonese no respeita direitu umanu husi povu sira iha mundu.

3)      Garante igualidade ba tratamentu iha area konfiansa ne’ebe sai kestaun sosial, ekonomia no komersiu ba membru ONU nian hotu no ba povu sira.

4)      Igualidade ba membru hotu atu regula justisa nasional ne’ebe mak estabelisidu iha area sira ne’ebe mak nasaun inimigu sira foti/hadau kauza husi Guerra Mundial II no seluk tan ne’ebe ho voluntariumente koloka iha sistema tutela nia okos. La iha nasaun ida mak sai nudar membru ONU ida bele regula administrasaun mesak iha sistema tutela nia okos.

b        Kna’ar no direitu Konsellu Tutela

Konsellu tutela ne’e nia servisu mak atu halao ka dezempena funsaun ka dever asembleia jeral sobre kestaun sira ne’ebe relasiona ho area tutela sira. Ezeptu area estrateziku sira ne’ebe maka toma konta husi konsellu siguransa;

a         Bazeia ba intrega puder ne’e ba konsellu tutela katak fo direitu atu konsidera relatoriu sira ne’ebe mak husi nasaun dominante sira aprezenta,

b        Simu karta pedidu sira depois investiga ho simultaneamente/bersamaan ho nasaun dominante sira

c         Organiza vizita regulariu kada rejiaun tutela ida-idak ho autoridades husi nasaun dominante sira.

d        Ezekuta/hala’o traballu sira ho termu kontratu bazeia  ba konkordansia.

c         Membru Konsellu Tutela

Membru Konsellu Tutela kompostu husi klase tolu mak hanesan;

a         Membru sira ne’ebe domina/ukun area tutela

b        Membru permanente konsellu siguransa ne’ebe la ukun area reprezentativu ex: Russia ho Xina.

c         Sekretariadu  ONU ne’e orgaun principal ida iha organizasaun nasoens unidas ne’ebe dirize husi sekretairu jeral ONU nian, asistenti/ajuda husi ekipa funsionariu ida husi governu ONU iha mundu. Ajensia ida ne’e fornese peskiza, informasaun no fasilidade nesesariu ba ONU wainhira atu halo reuniaun, ajensia ne’e mos lori kna’ar ida ne’ebe hanesan Konsellu Siguransa ONU nia hala’o, Asembleia Jeral Organizasaun Nasoens Unida, konsellu ekonomia no sosial inklui ajensia sira hala’o nia funsaun ne’e. Agora, membru hirak ne’ebe mak eleitu ba tinan tolu ne’e asembleia jeral mak eleitu sira entaun membru sira ne’ebe mak kaer tutela hanesan mos sira ne’ebe la kaer/ukun/tutela.

5        SEKERTARIU JERAL ONU

Sekretariu Jeral ONU katak orgaun ida ne’e nia atende ajensia sira husi ONU no ezekuta programa sira seluk, wainhira ita ko’alia konaba sekretariu Jeral no orgaun ne’e rasik sai nudar lider ida ne’ebe mak selesionadu iha Assembleia Jeral ho rekomendasaun husi konsellu siguransa nune’e orgaun refere durasaun ho periodu tinan lima nia laran hodi hala’o servisu depois de tinan hirak ne’e liu mak sei re-eleitu no hili ema seluk lidera no ni-nia vise sekretariu iha ema nain 8 no Staff/funsionariu pessoal. Objetivu principal sekretariu jeral ni-nian maka;

a         Hala’o servisu administrasaun ONU nian.

b        Implementa programa sira no desizaun ajensia Nasoens Unidas nian.

c         Desizaun ajensia sira nian iha ambiente Nasoens Unidas nian.

d        Halo relatoriu annual ba asembleia Nasoens Unidas nia konaba atividade hotu-hotu.

e         Kestiona ba konsellu siguransa atu tau atensaun ba problema ne’ebe mak bele kauza turbulensia/gejolak ne’ebe amiasa Paz no siguransa mundial wainhira sekretariu jeral deskonfia.

Hahu no ikus (Agora) ema nain sia ona mak sefia ba Organizasaun Nasoens Unidas nian, ofisialmente

a         Iha tinan 1945-1952 Sir Gladwyn Jeb husi nasaun….

b        Iha tinan 1945-1953 Trygve Lie husi nasaun Norwegia

c         Iha tinan 1953-1961 mak Dag Hammarskjöld husi nasaun Swedia

d        Iha tinan 1961-1971 U Thant husi nasaun Burma

e         Iha tinan 1972-1981 Kurt Waldheim husi nasaun Austria

f         Iha tinan 1982-1991 Javier Pérez de Cuéllar husi nasaun Peru.

g        Iha tinan 1992-1996 Boutros Boutros-Ghali nasaun Mesir

h        Iha tinan 1997-2006 Kofi Annan husi nasaun Ghana

i          Iha tinan 2007-to’o agora mak ho naran Ban Ki-moon husi nasaun Korea Sul ka Selatan.

6        TRIBUNAL INTERNASIONAL

Tribunal internasional  maka iha lian ingles hateten “International Court of Justice” orgaun ida ne’e ni-nian Sede iha Olanda-Den Haag, no orgaun ne’ebe mak mais importante liu iha area judisial iha Organizasaun Nasoens Unidas (ONU). Konsellu siguransa bele submete ba tribunal justisa, Asembleia Jeral ho Konsellu Siguransa bele hato’o ba iha tribunal sobre asuntu ka problema kualker saida deit mak akontese no orgaun sel-seluk husi ONU inklui ajensia espesialista sira, karik autoridade Asembleia Jeral nia hanoin atu husu tulun ba tribunal konaba problema lei no sira nia ambitu (ruang Lingkup) ba atividade. Entaun Asembleia Jeral fo ona autoridade ne’e ba iha orgaun Konsellu ekonomia no sosial, Parlamentu no komite provizoriu ba asembleia jeral ni-nian no mos Orgaun sira entre Governu.

a        Kna’ar Tribunal internasional

      1.            Inspeksaun disputa entre nasaun sira ne’ebe nudar membru ONU refere ba sira.

      2.            Fo ideias ba asembleia jeral ONU konaba disputa entre membru nasaun ONU.

      3.            Mendesak konsellu atu foti asaun entre parte sira disputa se wainhira nasaun refere ignora desizaun tribunal internasional.

      4.            Fo advisor konaba kestaun legal (Lei) ba Asembleia Jeral no Konsellu Siguransa.

b        Membru

Tribunal kompostu husi sanolu resin lima (15) juiz ne’ebe konesidu ba membru tribunal. Juiz sira ne’e eleitu husi asembleia jeral ho konsellu Siguransa ne’ebe realiza votasaun ho separadu. Juiz sira ne’e selesaun bazeia ba sira nia abilidade, la’os bazeia ba nasionalidade maibe esforsu atu garante katak sistema juridiku ne’ebe mak mais importante iha mundu no reprezentadu husi tribunal. Juiz nain rua ne’ebe mak iha labele sai sidaudaun iha nasaun ida deit. Juiz sira ne’e assume kargu durante tinan sia nia laran no bele re-eleitu labele okupa pozisaun seluk durante sira nia mandatu refere.

C. EZISTSENSIA ESTRUTURA ONU NO UTILIZA LIAN OFISIAL.

Sistema onu bazeiandu ba orgaun fundamentu neen (6) hanesan temi ona iha leten husi orgaun ne’en ne’ebe eziste, orgaun lima sira nia baze iha Sidade Nova Iorke no orgaun Tribunal Internasional mak nia baze iha Den hag-Olanda. Organizasaun ONU uza lian ofisial neen, ne’e atu util ba iha enkontru entre estadu/Governu no dokumentu mak hanesan; lian Arabia, Xina, Inglatera, Rusia, no Spaina. Iha sekretaria ne’e uza lian servisu iha rua mak Lian ingles ho Fransa. Lian ofisial ha’at hanesan lian nasional husi membru permanente konsellu siguransa.

D. KRITIKA HUSI NASAUN  SIRA

Kritika husi Prezidente dahuluk Indonesia nian mak Soekarno halo kritika ba ONU iha tinan 1960 iha enkontru jeral iha ONU konaba Amnestia Internasional ne’ebe mak ohin loron nasaun barak uza hodi tolera ema rebelde sira ne’ebe viola direitu umanu iha nasaun ida, iha kritika ne’e ba faillansu ne’ebe iha Konsellu Siguransa ONU atu asegura paz no dame Global. Ita hare iha fenomena viola Direitus Umanus ne’e sa’e be-beik ba ohin loron, maibe la’os buat foun ida ba Konsellu Siguransa ka jeralmente ONU hetan kritika maka’as. Iha tinan 1950-an Sefi Estadu Soekarno siempre halo kritika tanba ONU la netraliza nia-an hanesan Organizasaun Internasional ne’ebe atu hamosu Justisa sosial no estabilidade nasaun nian katak iha ne’e lalos ona, nune’e mos interese povu no nasaun sira ne’ebe ki’ik ka foun sempre halakon husi nasaun bo’ot sira hanesan; Amerika, Inglatera no nasaun bo’ot sira seluk hodi intervein ba interna nasaun ki’ik sira nian problema. Maibe, lolos ne’e Orgaun Konsellu Siguransa ONU prevene funu/hahalok hirak ne’e. Iha parte seluk, krime kontra umanidade iha Timor-Leste ne’ebe kontinua la iha rezolusaun iha nivel internasional no nasional konaba kazu Indonesia ho Timor-Leste iha tinan 1975-1999 ne’ebe rezulta viola direitus umanus nune’e mak rekomendasaun ka kritika maka’as husi sosiedade sivil sira iha Timor-Leste liu husi relatoriu CAVR iha 2004 katak “Konsellu Siguransa ONU tenki kontinua tau matan ba prosesu justisa iha Timor-Leste bainhira presiza no prepara atu harii tribunal internasional ida, sekarik medida seluk la konsege fo sai medida justisa nian ne’ebe sufisiente no Indonesia kontinua obstaklu ba justisa”. Signifika organizasaun ONU la iha kapasibilidade atu fo kastigu ba Indonesia konaba kestaun viola direitus umanus iha Timor-Leste.

KAPITULU III

FINALIDADE

A. Konkluzaun

Estrutura ONU, Asembleia jeral ONU husi orgaun ne’en ne’ebe mak orgaun prinsipal liu iha ONU, orgaun ida ne’e kompostu husi membru sira hotu iha mundu, Konsellu Siguransa Orgaun ida ne’e poderozu iha ONU, nia papel mak atu asegura paz no siguransa entre nasaun ho nasaun, no fo rekomendasaun ba nia membru sira, kompetensia absuluta husi konsellu siguransa ne’e nia membru sira atu toma desizaun ba implementa karta/Piagam Nasoens Unidas nian. Konsellu Ekonomia no sosial nia sevisu mak halo estudu , planu no halo enkontru internasionais konaba nesesidade nasaun sira ni-nian. Konsellu tutela (perwalian) ONU nia objtivu prinsipais mak garante igualidade, fo motivasaun, no halo manutensaun paz no siguransa internasional. Sekretariu jeral ne’e nudar lider ida ne’ebe mak selesionadu iha Assembleia Jeral dadaun ne’e lidera husi Sr. Ban Ki-Moon husi nasaun Korea do Sul. Ko’alia kona tribunal internasional ne’e ita deskote konaba area judisiariu ni-nian ba kualker problema ne’ebe mak nasaun sira infrenta iha mundu ne’e.

Ho nune’e ita hatene ona iha aspeitu Barak konaba Organizasaun Nasoens Unidas (ONU) nudar organizasaun internasional ne’ebe bo’ot hare husi aspeitu membru husi nasaun sira ne’ebe mak halo unidade ho nasaun ne’ebe mak manan funu iha Guerra Mundial iha altura ne’eba. No nasaun sira ne’e funsiona tebes ho estrateziku. Iha prosesu realizasaun ne’e nia dalan mak lori tempu naruk wainhira harii organizasaun ne’e rasik. Agora ezistensia Organizasaun ONU nian iha mundu tanba hamosu destroisaun husi nasaun sira ne’ebe mak hakarak halo atake ba nasaun sira e’ebe mak la iha armamentu funu no la iha kbi’it atu hasoru sira, iha parte seluk atu ajuda rezolve problema iha mundu hanesan iha aspeitu politika, sosial, kultura, siguransa ekonomia no seluk tan ne’ebe mak ligadusaun ho nesesidade nasaun nian. Agora debate asuntu funsaun inkluindu kna’ar husi organizasaun ONU hetan ho realidade ita sente iha mundu ne’e no wainhira ONU foti desizaun ruma ne’ebe konaba asuntu ekonomia no Guerra iha nasaun ida sira fo benefisiu liu ba nasaun avansadu sira no hatodan fali nasaun sub-dezenvolvidu sira iha mundu ne’e klaru ita foti ezemplu ida hanesan; impresta osan iha ajensia IMF uza nia politika halo jogada ba-mai hodi rezulta inflasaun tu’un-sa’e no funu bo’ot sira kuandu nasaun sira iha kbi’it,  iha ekipamentu funu nian hodi halo rezistensia ba nasaun ki’ik sira la iha forsa atu kontra sira maibe ONU la iha sansaun ida fo para atu kastigu tiha nasaun hirak ne’e. ezemplu ida seluk; Influensia forsa politika zionista nian iha ONU ita bele hare’e iha altura ne’eba military Israel sira halo agresaun ba Jalur Gaza buat hirak ne’ebe sira hala’o tiha ona ne’e organizasaun ONU ne’e la fo sansaun  ne’ebe ho lo’os ba Israel ne’ebe destroy ba paz no dame iha mundu maske ita espera prezensa husi organizasaun refere atu ajuda nasaun sira iha mundu tanba presiza tebes organizasaun nia tulun, iha dalen seluk organizasaun ho nia estrutura ne’e rasik la netraliza-an iha foti desizaun konaba problema iha mundu ne’e, nune’e sira halakon tan deit direitu nasaun nian. Nune’e mos ita iha kritika ruma husi prezidente Indonesia Sr. Soekarno halo kritika ba ONU iha tinan 1960 iha enkontru jeral iha ONU konaba Amnestia Internasional ne’ebe mak ohin loron nasaun barak uza hodi tolera ema rebelde sira ne’ebe viola direitus umanus iha nasaun ruma.

B. SUJESTAUN

Husi grupu sujere ba ONU nian intervensaun presiza fo solusaun ba kualker asuntu ne’ebe sai kestaun global ne’ebe fo dez-vantazen, hakerek nain sira atu sujere ba ONU katak kontinua esforsu hamosu justisa sosial no tenki rezolve problema no fo sansaun mos ba nasaun sira ne’ebe halo rezistensia hela deit hanesan Palestina ho Israel, E.U.A ho Irak, no Indonesia ho Timor-Leste inkluindu ba nasaun sira ne’ebe mak hetan presaun maka’as husi nasaun forsa sira ba agresaun fiziku ho armamentu funu nia ne’ebe maka’as liu bazeandu ba regras sira mak vigora tiha ona iha organizasaun ONU nian, sujetaun hirak ne’e ba interese paz ho dame iha rai laran no entre nasaun sira.

Referensia;

1. http//www.google.com. http://id.wikipedia.org/wiki/Perserikatan_Bangsa-Bangsa